مهدی محمدی: سلام، من مهدی محمدی هستم، اینجا فیوچراو است و ما در مورد آینده و فناوری با افراد مختلفی در این برنامه گفت‌وگو می‌کنیم. در ادامه سلسله گفت‌وگوهایمان درباره آینده هوش مصنوعی، می‌خواهیم از یک منظر دیگر به این موضوع وارد شویم که هوش مصنوعی چگونه می‌تواند خلق ارزش کند و منجر به ایجاد یک شرکت یا استارت‌آپ موفق شود. امروز در خدمت دو کارآفرین هستیم و قصد داریم با آنها درباره چگونگی شکل‌گیری ایده شرکت هوش مصنوعی صحبت کنیم. خواهیم دید که چه فرآیندهایی برای پرورش و رشد این ایده صورت گرفته و نگاه آنها به آینده این صنعت چیست؛ یعنی تصویری که از آینده دارند چگونه می‌تواند بر کسب و کار خودشان و همچنین بر آینده کسب و کارهای ایرانی تأثیر بگذارد.

خدمت خانم نرگس محمدی و آقای محمد صدر هستیم، مدیرعامل و مدیر فنی شرکت هوش مصنوعی اهورا که اولین اپراتور هوش مصنوعی کشور هستند و خدمات زیرساختی هوش مصنوعی ارائه می‌دهند. همچنین می‌دانم که بخشی از سرمایه‌گذاری این شرکت و هلدینگ گرین وب انجام شده که خودش یکی از ارکان مهم در سرویس‌های زیرساختی و ابری کشور است. امیدوارم که این جلسه گفت‌وگوی مفیدی داشته باشیم.

لطفاً خودتان را معرفی کنید تا وارد بحث شویم.

نرگس محمدی: سلام، روزتان بخیر. بسیار خوشحالم که در این برنامه حضور دارم. من مدیر عامل شرکت هوش مصنوعی اهورا هستم.

محمد صدر: سلام، بنده محمد صدر، مدیر فنی همین شرکت است و بسیار خوشحالم که اینجا هستم و می‌توانیم با هم صحبت کنیم.

مهدی محمدی: برای شروع این بحث، بگویید با توجه به اقتصاد کشور و پیچیدگی‌هایی که در این فضا وجود دارد، چطور به فکر ایجاد یک تکنولوژی جدید و پرریسکی مانند هوش مصنوعی افتادید؟ در این باره قدری صحبت کنید از عقبه این ایده استارتاپی که اکنون به اهورا تبدیل شده است. من اطلاع دارم که شما قبلاً نیز تحت عنوان ایران جی پی یو فعالیت‌هایی داشتید.

محمد صدر: ایده شکل‌گیری مجموعه ایران جی پی یو به زمانی برمی‌گردد که ما دانشجو بودیم. در آن زمان، ما به دنبال پروژه‌های مرتبط با علوم کامپیوتر بودیم و می‌خواستیم ایده‌های هوش مصنوعی را تبدیل به محصول کنیم. اما یک چالش اساسی که همیشه وجود داشت، زیرساخت‌های لازم برای پردازش‌های هوش مصنوعی بود. ما به عنوان مشتری از زیرساخت‌ها استفاده می‌کردیم و می‌دانید که در سال‌های گذشته هوش مصنوعی نه تنها در ایران بلکه در دنیا هم چندان مطرح نبود.

نرگس محمدی: به یاد دارم که در سال‌های گذشته بحث بیگ دیتا در ایران بسیار داغ بود و چندین سمینار و کنفرانس در این زمینه برگزار می‌شد. علاقه و کنجکاوی ما در آن زمان شکل گرفت، وقتی خواستیم ایده‌های بیزینسی را در ازای تجارب خود از بیزینس‌های هوش مصنوعی ترقی دهیم.

با این حال، به دلیل چالش‌های زیرساختی مجبور بودیم از زیرساخت‌های خارجی با هزینه‌های بالایی استفاده کنیم که این خود مشکلاتی را برای ما به وجود می‌آورد. بخشی از این هزینه‌ها به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌هایی بود که داشتیم.

در سال ۹۹، ما تجربیات دو بیزینس داشتیم و به دنبال راه‌اندازی آن در هر دو حوزه فینتک و کامپیوتر ویژن بودیم. همچنین مشکلات مالی بر سر راه ما قرار داشت و از آن زمان جهت توسعه ایده‌های خود به شتاب‌دهنده‌های مختلف کمک گرفتیم.

ما متوجه شدیم که در آن زمان، جامعه ما هنوز آمادگی پذیرش سرویس‌های هوش مصنوعی را نداشت و این سرویس‌ها بسیار جلوتر از بازار آن زمان ایران بودند. به این نتیجه رسیدیم که به جای ارائه مستقیم این نوع سرویس‌ها با تمرکز بر بازار داخلی، ابتدا باید زیرساخت‌های لازم را فراهم کنیم. ما هزینه‌های اولیه را متحمل شده بودیم و چالش‌ها را به خوبی درک کرده بودیم.

حدود اوایل سال 1399 بود که من به طور اتفاقی با آقای محمدی، مدیرعامل گرین وب، در توییتر آشنا شدم. در آن زمان، من در پلتفرم‌های مختلف مانند توییتر و لینکدین به دنبال سرویس‌های زیرساختی، به خصوص در زمینه GPU بودم. این آشنایی اتفاقی منجر به شکل‌گیری ایده اولیه برای راه‌اندازی یک استارتاپ شد که بتواند سرویس‌های متنوعی ارائه دهد و از سرویس‌های سنتی فاصله بگیرد. این ایده باعث آشنایی ما با گرین وب شد.

مهدی محمدی: بسیار عالی. پس الان چند سال است که گرین وب با شما همکاری می‌کند؟ یعنی از زمان ایران جی‌پی‌یو، درست است؟

نرگس محمدی: بله، از سال 1399 تا کنون، ما با گرین وب روی استارتاپ ایران جی‌پی‌یو کار کردیم. به تدریج، با پیشرفت‌ها و اتفاقاتی که رخ داد، موفق شدیم امسال از یک استارتاپ به شرکت هوش مصنوعی اهورا تبدیل شویم.

مهدی محمدی: بسیار خوب. قبل از اینکه وارد جزئیات ایران جی‌پی‌یو و اهورا شویم و درباره ابعاد فنی و تجاری بیشتر صحبت کنیم، می‌خواهم از شما به عنوان دو متخصصی که از حدود هفت یا هشت سال پیش، زمانی که تعداد معدودی افراد مفهوم و روند هوش مصنوعی را درک کرده و وارد این حوزه شده بودند، بپرسم: چه چیزی باعث شد تصمیم بگیرید پس از آن تلاش‌ها و شکست‌های اولیه، به جای ارائه مستقیم سرویس‌ها، به سمت زیرساخت حرکت کنید؟

نرگس محمدی: تصمیم ما برای حرکت از لایه سرویس به سمت لایه زیرساخت، دقیقاً از تجربیات ما نشأت گرفت. ما متوجه شدیم تا زمانی که زمینه بازی فراهم نباشد، نمی‌توان در لایه سرویس در بازار موفق شد، چه در بازار داخلی و چه در مراحل بعدی در بازارهای خارج از کشور.

اجازه دهید مثالی بزنم. این مسئله را می‌توان به یک گروه موسیقی تشبیه کرد. ما موسیقی تولید شده را می‌شنویم، نوازندگان و رهبر ارکستر را می‌بینیم و فکر می‌کنیم که همه چیز به طور منسجم کنار هم قرار گرفته است. اما در پشت صحنه، عنصری به نام هماهنگی وجود دارد که باعث شده نوازندگان کنار هم قرار بگیرند و مدیر بتواند آنها را هدایت کند، تا ما در نهایت آن خروجی بصری و صوتی را ببینیم و بشنویم.

به نظر من، می‌توانیم این مفهوم را به حوزه هوش مصنوعی تعمیم دهیم. تا زمانی که ما زیرساخت‌های پردازشی را نداشته باشیم، هرگز نمی‌توانیم در لایه‌های بالاتر سرویس‌های هوش مصنوعی داشته باشیم که بتوانند زندگی و سبک زندگی کاربران را در دنیای واقعی بهبود بخشند.

حتی زمانی که ما وارد لایه زیرساخت شدیم، می‌دانستیم که سرویس‌هایی که ارائه می‌دهیم همچنان از بازار ایران جلوتر است. اما سعی کردیم با احتیاط و گام به گام پیش برویم. زیرا وقتی یک کسب و کار با سرمایه‌گذار خصوصی شکل می‌گیرد، ریسک شکست و هزینه‌ها می‌تواند بالاتر باشد نسبت به زمانی که یک سازمان بدون دغدغه مالی آن را راه‌اندازی می‌کند.

در دنیای امروز، داشتن زیرساخت‌های پردازشی دیگر صرفاً یک مزیت فنی نیست، بلکه یک اقدام استراتژیک است. کشورها و سازمان‌هایی که بتوانند چنین زیرساخت‌هایی را فراهم کنند، می‌توانند در آینده تعیین‌کننده اقتصاد و جایگاه خود در دنیا باشند. زمانی بود که صرفاً نیاز به فراهم کردن زیرساخت و انجام تحقیقات فنی برای درک هوش مصنوعی داشتیم، اما اکنون شرایط تغییر کرده است.

همانطور که مشاهده می‌کنیم، کشورهای اطراف ما، به ویژه کشورهای حوزه اروپا و آمریکا، که زیرساخت‌های قوی‌تری دارند، توانایی بیشتری برای ارائه خدمات و نوآوری دارند. بنابراین، این موضوع دیگر تنها یک مزیت فنی نیست، بلکه تبدیل به یک نیاز استراتژیک شده است.

مهدی محمدی: حالا می‌خواهم کمی در مورد خود GPU و نوع پردازش آن توضیح دهید. وقتی می‌گوییم GPU، چه تفاوتی با نسل قبلی CPUها یا دیتا سنترهای سنتی دارد؟ چرا این تفاوت‌ها باعث شده که هوش مصنوعی بتواند از این ظرفیت برای توانایی پردازش بالاتر استفاده کند؟

محمد صدر: یکی از بزرگترین تولیدکنندگان GPU دنیا ویدئویی را منتشر کرده که تفاوت فرآیند نقاشی با CPU و GPU را به وضوح نشان می‌دهد. در این ویدیو، نشان می‌دهند که هنگام کار با CPU، فرآیند به صورت منقطع انجام می‌شود. به این معنا که هر بار که شوت می‌زنید، یک تراکنش بر روی CPU انجام می‌شود و این کار به صورت پشت‌سرهم انجام می‌گیرد. اما با GPU، در کسری از ثانیه می‌توان تقریباً میلیون‌ها تراکنش را به صورت موازی انجام داد.

در فرآیندهای هوش مصنوعی معمولاً با محاسبات تکراری مواجه هستیم که به هم مرتبط نیستند و می‌توانند به صورت مستقل محاسبه شوند. این قابلیت در GPU وجود دارد که پردازش‌ها را به صورت موازی انجام دهد، بدون اینکه نیاز باشد یک فرآیند قبل از دیگری انجام شود. این یک مزیت بزرگ است که به ما امکان می‌دهد کارها را سریع‌تر و با کارایی بیشتری انجام دهیم.

در آغاز، تمرکز شرکت NVIDIA بر روی بازی‌سازی بود، اما به تدریج به سمت تولید پلتفرم‌های آماده‌ای که بتوانند پردازش‌ها را سریع‌تر انجام دهند، حرکت کردیم. به عنوان مثال، فریم‌ورکی به نام CUDA وجود دارد که توسعه‌دهندگان می‌توانند با استفاده از آن به راحتی از GPU برای پردازش‌های موازی بهره‌برداری کنند.

هر سال، NVIDIA تلاش می‌کند مدل‌های جدیدتر و معماری‌های بهبود یافته‌ای ارائه دهد که هم کارایی را افزایش دهند و هم مصرف برق را کاهش دهند. به طور خاص، در معماری جدید Hopper که به تازگی معرفی شد، کارایی و مصرف برق بهتری را ارائه می‌دهد.

به وضوح در نمودارها می‌بینیم که نرخ رشد قدرت پردازش GPUها نسبت به CPUها بسیار بیشتر است و این نشان‌دهنده اهمیت و نیازهای بازار به این فناوری در آینده خواهد بود.

همانطور که مشاهده می‌کنیم، شرکت‌ها به سمت توسعه پردازنده‌های تخصصی برای فرآیندهای هوشمند حرکت می‌کنند. این روند نشان می‌دهد که با پیشرفت تکنولوژی، دنیای پردازنده‌ها هم از نظر معماری پیچیده‌تر می‌شود و هم پتانسیل پیشرفت بیشتری پیدا می‌کند. هدف ما این است که این محاسبات پیچیده را در زمان کوتاه‌تری انجام دهیم.

دکتر مهدی محمدی: در حال حاضر، ما تولیدکننده GPU غیرآمریکایی به معنای واقعی نداریم. عمده تولیدکنندگان همان NVIDIA و AMD هستند. درست است؟

محمد صدر: البته شرکت هواوی به دلیل تحریم‌هایی که سال گذشته آمریکا علیه چین وضع کرد، اعلام کرده که قصد دارد معماری‌های جدید خود را توسعه دهد تا هم وارد بازار شود، هم تحریم‌ها را دور بزند و هم خود را به عنوان یک بازیگر مهم در بازار مطرح کند.

NVIDIA در واکنش به این تحریم‌ها، برخی از مدل‌های خود را تغییر داده و اعلام کرده که این مدل‌ها می‌توانند در مراکز داده نیز کار کنند. این روشی است که چین در حال حاضر در پیش گرفته است. AMD نیز تلاش می‌کند به معماری‌های پیشرفته‌تر نزدیک شود، اما هنوز فاصله قابل توجهی بین NVIDIA و سایر تولیدکنندگان آمریکایی وجود دارد.

دکتر مهدی محمدی: بنابراین، ما هنوز برای دسترسی به ظرفیت و زیرساخت پردازشی به تکنولوژی غرب وابسته هستیم و صرفاً سرویس‌های ابری را روی این زیرساخت‌ها ارائه می‌دهیم. 

نرگس محمدی: این همان کاری است که ما در ایران و در شرکت اهورا انجام می‌دهیم. در بخش تکنولوژی ساخت سخت‌افزار، ما هنوز فاصله زیادی داریم. این موضوع مانند سایر لوازم الکترونیکی است که ما روزانه در منازل و محیط‌های مختلف استفاده می‌کنیم و هنوز به سطح تکنولوژی شرکت‌های خارجی نرسیده‌ایم.

دکتر مهدی محمدی: نکته جالبی که می‌خواهم در ادامه صحبت‌های محمد مطرح کنم این است که چرا بحث سرویس‌های زیرساخت پردازش گرافیکی اینقدر جذاب شده است؟ قبل از این، ما چه کار می‌کردیم؟

نرگس محمدی: زمانی ما از نسل قدیمی کامپیوترها استفاده می‌کردیم. کیس‌ها بسیار بزرگتر بودند و مانیتورها عریض و طویل‌تر از مانیتورهای امروزی لپ‌تاپ‌ها بودند. ما با ویندوز 98 کار می‌کردیم و بعد از آن نسل جدید ویندوزها مانند XP آمدند. تا یک زمانی، ما می‌توانستیم سالانه کامپیوتر یا لپ‌تاپمان را به نسل جدید ارتقا دهیم.

اما از زمانی که بحث هوش مصنوعی و کلان داده مطرح شد، دیگر تعویض سیستم شخصی به کامپیوتر قوی‌تر یا خرید سرورهای مجهز برای شرکت‌ها امکان‌پذیر و پاسخگو نبود. به نظر من، پیشرفت تکنولوژی در بخش سخت‌افزار بسیار سریع‌تر از لایه‌های بالاتر و حتی سرویس‌ها اتفاق افتاد.

این فاصله بین پیشرفت سخت‌افزار و سرویس‌ها باعث شد که سرویس‌های ابری مطرح شوند. کاربران به جای پرداخت هزینه‌های گزاف برای تهیه سخت‌افزار، می‌توانستند این سرویس‌ها را از طریق مرورگر، حتی با موبایل یا یک لپ‌تاپ ساده و قدیمی تجربه کنند.

بعد از آن، با توجه به نیازهای هوش مصنوعی، سرویس‌های پردازش گرافیکی GPU مطرح شدند. در ابتدای کسب و کار، اولین سؤالی که کاربران می‌پرسیدند این بود که چرا از لپ‌تاپ یا کامپیوتر شخصی خود استفاده نکنند. پاسخ من این بود که استفاده از سیستم شخصی مشکلی ندارد، اما پروژه‌ای که روی سیستم شخصی یک ماه زمان می‌برد، می‌تواند روی یک سیستم ابری مبتنی بر GPU در یک روز یا حتی چند ساعت انجام شود.

وقتی این تجربه را در اختیار افراد مختلف در این حوزه قرار می‌دادیم، تفاوت‌های چشمگیری را مشاهده می‌کردیم. من هرگز فراموش نمی‌کنم که برای یک پروژه دانشگاهی مجبور شدم لپ‌تاپم را به مدت یک ماه روشن نگه دارم تا بتوانم خروجی بگیرم، چرا که سخت‌افزاری که داشتم کافی نبود. اما تجربه روی فضای ابری کاملاً متفاوت است.

دکتر مهدی محمدی: زیرساخت مشترک در فضای ابری امکان سرمایه‌گذاری زیاد و استفاده به میزان نیاز را فراهم می‌کند، هم برای فضای ذخیره‌سازی و هم برای پردازش. این روند از سال‌های 2012-2013 شروع شد و اکنون به اوج خود رسیده است.

آماری که اخیراً مطالعه کردم نشان می‌دهد که در سال 2022، 75 درصد سرویس‌های مراکز داده به صورت ابری ارائه شده‌اند. این بدان معناست که تنها 25 درصد از این سرویس‌ها همچنان روی سرورها و مراکز داده محلی فعالیت می‌کنند. همانطور که می‌دانیم، بزرگترین ارائه‌دهندگان سرویس‌های ابری جهان مانند Amazon AWS و Microsoft Azure، بازار را به صورت انحصاری در اختیار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد که این روند در حوزه GPU نیز در حال وقوع است.

سؤالی که مطرح می‌شود این است: آیا ورود یک استارتاپ یا شرکت دانش‌بنیان ایرانی به این حوزه از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است؟ تفاوت قیمت بین سرویسی که شما ارائه می‌دهید و سرویس‌های مشابه بین‌المللی چقدر است؟ آیا از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر است؟

نرگس محمدی: زمانی که ما تصمیم به شروع این کار گرفتیم، دغدغه اصلی من این بود که بتوانیم سرویسی ارائه دهیم که واقعاً متناسب با نیاز بازار باشد، نه اینکه محصولی بسازیم و سپس به دنبال بازار آن بگردیم. در تحقیقات اولیه بازار، به نکته جالبی برخورد کردم. علی‌رغم وجود سرویس‌هایی مانند Google Cloud که رایگان است، و سرویس‌های AWS و چندین ارائه‌دهنده خارجی دیگر که به صورت عمومی در اکثر کشورها (به جز ایران به دلیل محدودیت‌ها) ارائه می‌شدند، متوجه شدم که چندین شرکت اروپایی در این حوزه شکل گرفته و در حال ارائه سرویس هستند.

برایم جالب بود که چگونه ممکن است وقتی شرکت‌هایی مانند آمازون و گوگل وجود دارند، یک کاربر در آمریکا به جای استفاده از آنها، از شرکتی که شاید تنها پنج سال سابقه دارد، سرویس بگیرد. در بررسی سرویس‌های این شرکت‌ها، متوجه شدم که از نظر تجربه کاربری و قیمت، مزیت قابل توجهی نسبت به سرویس‌های آمازون و گوگل دارند.

در طول سال‌هایی که ما در اهورا پیش می‌رفتیم، یکی از این شرکت‌ها توانست در دور B سرمایه‌گذاری خود، مبلغ قابل توجهی جذب کند. این برای من نشانه‌ای بود که علی‌رغم وجود غول‌هایی مانند گوگل و آمازون، مزیت قیمتی و کیفیت سرویس می‌تواند برای کاربران و حتی سرمایه‌گذاران تعیین‌کننده باشد.

این موضوع به من ثابت کرد که حتی برای ورود به بازار خارج از کشور نیز می‌توان در کنار چنین رقبای قدرتمندی رقابت کرد و سرویس توسعه داد. در ادامه، وقتی قیمت سرویس‌هایمان را با خارج از کشور مقایسه کردیم، متوجه شدیم که به دلایل مختلفی از جمله هزینه‌های نیروی انسانی، برق و اینترنت، می‌توانیم از نظر قیمت و کیفیت سرویس‌های زیرساختی رقابتی عمل کنیم.

دکتر مهدی محمدی: به نظر من، سه عامل اصلی در توسعه این سرویس‌ها نقش پررنگی داشته‌اند: اول، صنعت بازی و تولید محتوا، به ویژه در زمینه رندرینگ که نیاز به افزایش توان پردازشی داشتند. دوم، ظهور بلاکچین و ارزهای دیجیتال که باعث افزایش تقاضا برای GPUها شد. و سوم، ظهور مدل‌های زبانی بزرگ (Large Language Models) و دستیارهای هوشمند مانند ChatGPT که آگاهی عمومی نسبت به هوش مصنوعی را افزایش دادند.

با توجه به این روندها، به نظر شما مهمترین موارد استفاده برای سرویس‌هایی مانند سرویس شما، به خصوص در کشوری مانند ایران، چیست؟ احتمالاً شما در حال حاضر مشتریانی دارید که بخشی از آنها دانشجویان هستند که از این سرویس‌ها برای پروژه‌های هوش مصنوعی خود استفاده می‌کنند. اما غیر از سرویس‌های تحقیقاتی، چه کسانی بیشتر از این سرویس‌ها استفاده می‌کنند و روند در ایران به کدام سمت در حال حرکت است؟

نرگس محمدی: به نظر من، با ظهور سرویس‌های مبتنی بر مدل‌های زبانی بزرگ، آگاهی عمومی نسبت به هوش مصنوعی در سراسر جهان افزایش یافته است. قبل از این، این سرویس‌ها وجود داشتند، اما اکنون عامه‌پسندتر شده‌اند و افراد مختلفی با آنها کار می‌کنند. با توجه به بررسی‌هایی که ما در طول این سال‌ها روی سبد مشتریانمان داشته‌ایم، می‌توانیم الگوهای استفاده متنوعی را در صنایع مختلف مشاهده کنیم.

در دیدگاه ما، حوزه‌هایی مانند سلامت و امور مالی جزو زمینه‌های جذابی هستند که شرکت‌های فعال در هوش مصنوعی (AI) در ایران توانسته‌اند در آن‌ها دوام بیاورند، به‌ویژه آن‌هایی که سابقه طولانی تأسیس ندارند. این شرکت‌ها از مرحله تحقیق و توسعه (R&D) فراتر رفته‌اند. امروزه، به لطف مراکز شتاب‌دهنده و سرمایه‌گذاران، شاهد ظهور استارتاپ‌های AI متعددی در ایران هستیم. با این حال، یک سطح بالاتر از این‌ها، شرکت‌هایی هستند که فعالانه درگیر R&D هستند و آن‌هایی که واقعاً محصولاتی دارند و با مشتریان، چه در داخل و چه در خارج از کشور، کار می‌کنند.

علی‌رغم چالش‌های ناشی از محیط قانونگذاری – که ما شخصاً در خدمات بانکی تجربه کرده‌ایم – برخی کاربردهای جدید AI به طور فزاینده‌ای محبوب می‌شوند. برای مثال، پلتفرم‌هایی مانند دیوار (یک بازار آنلاین) اخیراً یک سرویس AI معرفی کرده‌اند که به کاربران در اضافه کردن خودکار محصولات مرتبط در کنار عکس‌های اقلامی که می‌خواهند بفروشند، کمک می‌کند. این نشان‌دهنده بازار رو به رشدی برای خدماتی مانند تأیید هویت است، به‌ویژه آن‌هایی که از طریق پردازش تصویر یا صدا تسهیل می‌شوند. با این حال، موانع قانونی همچنان مانع بزرگی برای دستیابی این خدمات به پتانسیل کامل بازار خود هستند.

دکتر مهدی محمدی: در ادامه، از شما می‌خواهم در نظر بگیرید که کدام فرصت‌های تجاری در AI می‌تواند برای سرمایه‌گذاری یا ایجاد استارتاپ مناسب باشد. به طور خاص، چه زمینه‌های کسب و کاری را برای توسعه فناوری‌های AI بهترین چشم‌انداز می‌بینید؟

محمد صدر: یکی از پیشرفت‌های عمده در سال‌های اخیر، توسعه مدل‌های زبانی بزرگ (LLMs) بوده است که اغلب به عنوان AI تولیدی شناخته می‌شوند. انتظار می‌رود این حوزه رشد چشمگیری داشته باشد و احتمالاً به مرحله‌ای که به عنوان هوش مصنوعی عمومی (AGI) شناخته می‌شود، منتهی شود. شرکت‌های بزرگ مختلفی در حال حرکت در این جهت هستند. علاوه بر این، مدل‌های متمرکز بر کاربردهای خاص که برای بخش‌های ویژه – مانند مراقبت‌های بهداشتی یا امور مالی – طراحی شده‌اند، احتمالاً برای شرکت‌هایی که به دنبال سرمایه‌گذاری و پیشبرد پروژه‌های خود هستند، بسیار مهم خواهند بود.

علاوه بر این، حوزه‌هایی مانند پردازش تصویر به دلیل تحول دیجیتال هم در ایران و هم در سایر کشورها، شاهد فعالیت قابل توجهی هستند. استفاده از AI برای افزایش کارایی عملیاتی و جلوگیری از تقلب نیز نقش حیاتی خواهد داشت، زیرا AI اغلب می‌تواند در تشخیص فعالیت‌های متقلبانه از عوامل انسانی پیشی بگیرد.

نرگس محمدی: من با نظر محمد درباره اهمیت خدماتی که ارائه می‌دهیم موافقم. در حال حاضر، هوش مصنوعی به موضوعی پرطرفدار تبدیل شده و سازمان‌ها مشتاق تعامل با آن هستند. بسیاری علاقه‌مند هستند بدانند چگونه می‌توانند AI را در عملیات خود بگنجانند، اما اغلب در مورد نحوه پیشروی مؤثر، وضوح کافی ندارند.

اگر به حوزه خاصی اشاره نکنیم، به نظر من در حال حاضر متخصصان زیادی داریم که در سطوح فنی و بالاتر مشاوره می‌دهند. تا به امروز، این افراد عمدتاً در زمینه مشاوره خدمات ابری فعالیت می‌کردند، نه در حوزه‌های مختلف. اکنون ما به مشاورانی نیاز داریم که بتوانند نیازها و چالش‌های سازمان‌ها را شناسایی کرده و آن‌ها را با شرکت‌های هوش مصنوعی مرتبط سازند تا خدمات مناسب را دریافت کنند. این می‌تواند یک حوزه بسیار جذاب باشد. افراد کلیدی در این زمینه لزوماً نباید متخصصان فنی محض باشند؛ می‌توانند افرادی باشند که هم دانشی از سازمان و هم از هوش مصنوعی داشته باشند، تا بتوانند این شکاف بین دو حوزه را پر کنند.

دکتر محمدی: بسیار خوب. بیایید به بحث درباره اهورا برگردیم. زوج کارآفرین بودن چه چالش‌هایی دارد؟

نرگس محمدی: هر یک از ما در این مسیر با دشواری‌هایی روبرو هستیم، اما معتقدم که داشتن یک فضای فکری و چشم‌انداز مشترک می‌تواند بحث‌های تجاری ما را بسیار غنی‌تر کند. اخیراً داشتیم درباره ساعات طولانی که گاهی در دفتر می‌گذرانیم صحبت می‌کردیم – چه برای ارائه خدمات بهتر و چه برای مقابله با چالش‌های تعامل با مشتری.

من فکر می‌کردم اگر در شرکت‌های جداگانه کار می‌کردیم، آیا باز هم حاضر بودیم این مقدار زمان را در دفتر بگذرانیم؟ گمان میکنم که خیر. 

دکتر محمدی: پس خوشحالم که افتخار داریم که در کنار افراد فرهیخته و تحصیل‌کرده هستیم که در نقش خود عالی عمل می‌کنند.

لطفاً توضیح دهید که ایده اهورا از کجا نشأت گرفت و چگونه از ایران GPU به یک اپراتور ملی هوش مصنوعی تبدیل شدیم. تفاوت‌ها چیست؟ چه تغییراتی بین مرحله ایران GPU و اهورا رخ داد؟

دکتر نرگس  محمدی: زمانی که ایران GPU در ابتدا تأسیس شد، هدف اصلی ما ارائه خدماتی بود که نیازهای بازار را برآورده کند و در عین حال از راه‌حل‌های سنتی فاصله بگیرد. به عنوان مثال، اگر قرار بود محصولی مانند یک ماشین مجازی که قبلاً در ایران رایج بود ارائه دهیم، هدف ما معرفی یک پلتفرم پردازش گرافیکی بود که بهتر پاسخگوی انتظارات کاربران باشد. در طول سال‌ها، ما سعی کردیم زیرساخت‌های سخت‌افزاری خود را، به ویژه فناوری مرتبط با GPU، بر اساس نیازهای خودمان به عنوان مشتری ارتقا دهیم.

با پیشرفت ما، روند قابل توجهی را در هوش مصنوعی در ایران، به ویژه طی دو سال گذشته، تشخیص دادیم. ماهیت پرسش‌ها از “چرا باید از خدمات شما به جای سیستم‌های خودم استفاده کنم؟” به سؤالاتی درباره مجموعه‌های داده خاص و ارائه خدمات تغییر کرد. مشتریانی که مدت‌ها درگیر توسعه هوش مصنوعی بودند، درخواست خدمات خاص هوش مصنوعی برای حل مشکلاتی که با آن مواجه بودند را می‌کردند. با این حال، ما متوجه شدیم که در آن زمان به این درخواست‌ها پاسخ نمی‌دادیم زیرا تخصص ما در خدمات زیرساختی ریشه داشت.

حدود دو سال پیش، ایده اهورا را مطرح کردیم. می‌خواستیم نقطه مرجعی ایجاد کنیم که بتواند خدماتی را در سه لایه ارائه دهد: زیرساخت، پلتفرم و خدمات در زمینه هوش مصنوعی. مفهوم اهورا درباره گسترش است. ما فقط بر زیرساخت تمرکز نمی‌کنیم؛ همچنین قصد داریم به بخش‌های بعدی نیز وارد شویم. همانطور که یک کودک از دیپلم دبیرستان به مدرک کارشناسی پیشرفت می‌کند، ما نیز قصد داریم همگام با تغییر تقاضای بازار رشد کنیم.

ما معتقدیم که بازار در ایران هنوز از خدمات ما جلوتر است، که نشان‌دهنده فرصت زیادی برای رشد بیشتر است. در حال حاضر، تحت اهورا، ما به دنبال ارائه هشت مدل خدماتی مختلف هستیم، که سه مورد از آن‌ها قبلاً جزو خدمات ایران GPU بود – یعنی پلتفرم پردازش گرافیکی، ماشین گرافیکی مجازی و سرور ابری. در نسل بعدی خدمات، ما خدمات هوش مصنوعی را معرفی کردیم که نیازی به سرورهای اختصاصی ندارند. ما چندین مدل هوش مصنوعی پرطرفدار، مانند مدل‌های زبانی بزرگ، را در یک سرویس واحد ادغام کرده‌ایم، که به کاربران اجازه می‌دهد بدون نیاز به دانستن پیکربندی‌های سرور زیربنایی، آن‌ها را آزمایش کنند. این رویکرد هدف تحریک کنجکاوی و خلاقیت کاربر را دارد.

در بحث توسعه هوش مصنوعی، یکی از سرویس‌های مهمی که کمبود آن احساس می‌شد، دسترسی به داده بود. برای رسیدن به بازار هوش مصنوعی مطلوب، طبق آمارهای ما، باید در سال 2024 به حدود 4 همت برسیم، اما هنوز فاصله زیادی با این هدف داریم. برای پر کردن این شکاف، دو عامل کلیدی وجود دارد: زیرساخت و داده.

دسترسی به داده در سراسر جهان دشوار است و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. ما برای حل این مسئله، با همکاری شرکت‌هایی مانند گرین وب و ایران سرور، شروع به جمع‌آوری داده‌های مشتریان خود کردیم. همچنین برای تقویت مجموعه داده‌های خود، اقدام به خرید دیتاست‌های خارجی کردیم که به صورت عمومی در دسترس نبودند.

سرویس بعدی که به مجموعه خدمات ما اضافه شد، سرویس‌های ذخیره‌سازی بود. ما به دنبال ارائه راه‌حل‌های ذخیره‌سازی قوی‌تر، مشابه گوگل درایو یا دراپ باکس، در داخل کشور هستیم. علاوه بر این، سرویس‌های دسکتاپ مجازی (VDI) را نیز معرفی کردیم که به کاربران اجازه می‌دهد چندین نفر به طور همزمان روی یک ویندوز کار کنند.

در مجموع، ما توانستیم 8 سرویس جدید را به سبد محصولات خود اضافه کنیم و اکنون قادر به ارائه خدمات روی 10 مدل سخت‌افزار مختلف، از H100 و A100 گرفته تا مدل‌های محبوبی مانند C9282 هستیم.

مهم‌ترین هدف و ماموریت اهورا را هوشمندسازی صنایع قرار داده‌ایم. ما به عنوان حلقه واسط بین صنایعی که ارتباط چندانی با هوش مصنوعی و فناوری اطلاعات ندارند (مانند معدن، پتروشیمی، نفت و گاز) و شرکت‌های نوپای هوش مصنوعی عمل می‌کنیم. این امر باعث شده است جلسات سازنده‌ای با این سازمان‌ها برگزار کنیم و نیازهای آن‌ها را شناسایی کنیم.

دکتر محمدی: در حال حاضر، ظرفیت پردازشی که اهورا ارائه می‌دهد چقدر است؟

نرگس محمدی: در حال حاضر، ظرفیت پردازشی که اهورا ارائه می‌دهد حدود 10 هزار ترافلاپس است. هدف ما در برنامه توسعه آینده، رسیدن به بیش از 100 پتافلاپس است. ما این هدف را در یک برنامه دو ساله در نظر گرفته‌ایم.

دکتر محمدی: فکر میکنید ظرفیت پردازش مورد نیاز در ایران در 4-5 سال آینده چقدر است؟

نرگس محمدی: در رابطه با حجم بازار و تقاضای مورد نیاز در ایران، برآورد ما این است که بازار فعلی هوش مصنوعی در سال 2024 باید حدود 3.7 تا 4 همت باشد. در یک برنامه 10 ساله، این رقم باید به حدود 70 همت برسد. از این مقدار، حدود 40 درصد می‌تواند به بازار زیرساخت اختصاص یابد.

البته باید توجه داشت که با توسعه مدل‌های زبانی بزرگ (LLM) و گسترش آن‌ها در ایران، ممکن است نیاز به زیرساخت‌ها سریع‌تر از آنچه پیش‌بینی کرده‌ایم افزایش یابد.

دکتر محمدی: با توجه به این پیش‌بینی‌ها، به نظر می‌رسد که در دو تا سه سال آینده شاهد یک رشد جهشی خواهیم بود. علاوه بر این، برای ارائه خدمات در لایه‌های بعدی، شما احتمالاً به یک اکوسیستم نیاز دارید. آیا شروع به ایجاد تعاملات و همکاری‌هایی برای ساخت این اکوسیستم کرده‌اید؟ منظورم همکاری با سایر شرکت‌های هوش مصنوعی یا ارائه‌دهندگان خدمات در حوزه‌هایی مانند امنیت اطلاعات است.

نرگس محمدی: هدف ما در مورد اهورا این است که هیچگاه یک ماهیت یا یک متکلم واحد نباشد، بلکه بتواند مجموعه‌ای از عناصر را زیر مجموعه خود داشته باشد. برای اجتناب از اختراع مجدد چرخ، ما در طول سال گذشته جلسات متعددی با شرکت‌های مختلف در هر سه لایه برگزار کرده‌ایم و حتی برخی پروژه‌ها را پیش برده‌ایم. بعضی از سرویس‌هایی که در لایه‌های زیرساختی عرض کردم، با همکاری این مجموعه‌ها شکل گرفته است.

در زمینه اهورا و در لایه پس‌زمینه آن، ما توانسته‌ایم با استفاده از مرکز نوآوری در گرین وب، استارت‌آپ‌های بسیار خوبی را شناسایی کنیم. همچنین با بهره‌گیری از مرکز صادراتی در تهران و دانمارک، پتانسیل‌های بسیار خوبی شناسایی شده است. به نظر من، این هم‌افزایی با استفاده از این شرکت‌ها و سازمان‌ها باعث می‌شود ما به یک اپراتور کارآمد برسیم.

با توجه به سرعت پیشرفت هوش مصنوعی، اگر بخواهیم این کار را به تنهایی انجام دهیم، از موج ایجاد شده توسط هوش مصنوعی عقب خواهیم ماند.

دکتر محمدی: این کسب‌وکارها چقدر پتانسیل بین‌المللی شدن دارند؟

نرگس محمدی: با توجه به بررسی‌های ما در مورد کیفیت سرویس و مزیت رقابتی قیمتی، فکر می‌کنیم امکان ورود به بازار بین‌الملل زودتر از برآورد اولیه ما وجود دارد.در این راستا، ما در سال گذشته مذاکرات بسیار خوبی با مناطق آزادی مانند پیام انجام داده‌ایم تا بتوانیم دفتری در آنجا داشته باشیم و از دیتاسنتر پیام استفاده کنیم. این اولین گام است و پس از آن به سراغ سایر مناطق آزاد کشور خواهیم رفت تا بتوانیم سرویس‌های خود را به خارج از کشور ارائه دهیم.

در حال حاضر، در منطقه ما شرکت‌هایی هستند که در زمینه سرویس‌های هوش مصنوعی بیشتر خریدار هستند و ظرفیت ایجاد می‌کنند، اما سرویس‌دهنده قابل توجهی ندیده‌ایم.

دکتر محمدی: این پتانسیل بسیار خوبی است و هنوز یک اقیانوس آبی باز است. اگرچه آنها به سرویس‌های بین‌المللی دسترسی دارند، اما شاید بتوان با مزیت قیمتی در برخی بازارهای کم‌درآمدتر مانند عراق یا کشورهای آسیای مرکزی وارد شد.

منشا نام اهورا و معنی آن از چه موضوعی گرفغته شده است؟

دکتر مهدی محمدی: نام اهورا از “اپراتور هوش مصنوعی راهبردی ایران” گرفته شده است. علاوه بر این، من شخصاً داستان اهورا را به عنوان یک خداوند در دوران باستان دوست دارم. اهورا به عنوان یک مرجع با دانش و توانمندی بسیار زیاد شناخته می‌شود. ما اهورا را به عنوان اپراتوری در نظر گرفته‌ایم که می‌تواند مرجع کاملی در سه لایه باشد و خدمات جامعی به تمام افراد جامعه ارائه دهد.

دکتر محمدی: آیا نکته نهایی در مورد آینده کسب و کارهای هوش مصنوعی در ایران یا توصیه‌ای برای فعالان این حوزه دارید؟

محمد صدر: نکته مهم این است که همه ما می‌دانیم هوش مصنوعی به همین جا ختم نمی‌شود و در آینده پیشرفت‌های بیشتری خواهیم دید. ما باید برای این روند آماده باشیم. در کسب و کارهای خود همیشه سعی کرده‌ایم در لبه تکنولوژی حرکت کنیم و با رقبای بین‌المللی رقابت کنیم. این کار هم چالش‌هایی دارد و هم نیازمند جسارت خاصی است. با وجود محدودیت‌هایی که داریم، معتقدم که پتانسیل تکنولوژی در ایران بسیار بالاست و می‌تواند در بسیاری از زمینه‌ها پیشرفت کند.

نرگس محمدی: از دیدگاه کسب و کار، ما اکنون در موقعیت بسیار خوبی هستیم. اگرچه بازار ایران با چالش‌های زیادی مانند تحریم و فیلترینگ روبرو است، اما فرصت‌های بسیاری وجود دارد که شاید در کشورهای اروپایی یا آمریکایی نباشد. بازار آنها اشباع‌تر است و رشد می‌تواند برای یک کسب و کار جدید سخت‌تر باشد. در ایران، علی‌رغم چالش‌ها، هنوز فرصت‌های زیادی وجود دارد که می‌توانیم از آنها بهره‌برداری کنیم.

دکتر محمدی: بسیار عالی. من همیشه از صحبت با کارآفرینان لذت می‌برم. با وجود تمام سختی‌ها، شما مانند بسیاری از فارغ‌التحصیلان برتر که فرصت‌های مهاجرت داشته‌اند، تصمیم گرفته‌اید بمانید و کشور را بسازید. من از شما بسیار سپاسگزارم و امیدوارم همیشه این امید و تلاش را داشته باشید. امیدوارم موفقیت‌های آینده شما بیشتر از گذشته باشد و تأثیر شما هم در کسب و کار خودتان و هم در اقتصاد ملی بیشتر دیده شود. خسته نباشید و امیدوارم باز هم فرصتی برای دیدار و گفتگو داشته باشیم.

بسیار متشکرم که با ما همراه بودید. ما حدود یک ساعت با این زوج کارآفرین گفتگو کردیم که هم در زندگی شخصی و هم در کارآفرینی بسیار موفق هستند. آنها در حوزه‌ای کار می‌کنند که پرریسک است و تنها با دغدغه کارآفرینی و ریسک‌پذیری می‌توان در آن موفق شد. امیدوارم این بحث برای شما جذاب بوده باشد. تا برنامه بعدی، ان‌شاءالله شما را خواهیم دید و گفتگوی دیگری را با هم پیش خواهیم برد.